نگاه

پلتفرم اجتماعی " سین تک"  مکمل پلتفرم اقتصادی "فین تک"
در تاریخ بشر فناوریهای نوین مبتنی بر ابداعات، اختراعات، ایده ها، خلاقیت ها و نوآوریها همواره محرک و مقوم سایر علوم و فنون بوده و موجد تغییر و تحولاتی در سایر بخش ها گردیده اند و در این میان صرفنظر از بخش های نظامی و امنیتی، بخش اقتصاد، کسب و کارها و صنعت - بازارها در این زمینه پیشگام و پیشقراول بوده اند و آن بخش از فناوریهایی که قابلیت تجاری شدن را دارند به سرعت در حوزه های اقتصاد، کسب و کارها و صنعت – بازارها مورد پذیرش واقع شده و بکار گرفته می‎شوند.
و غالباً در این فرایند با دیر گامی در توجه نسبت به مباحث اجتماعی مواجه هستیم. هر چند پس از بروز مشکلات و چالشها، حاکمیتها و دولتها، بنگاهها و کارفرمایان مجبور به اصلاح رویه خود می شوند کما اینکه نظام تامین اجتماعی و بیمه‎های اجتماعی پس از انقلاب صنعتی و پس از مواجهه دولتها، بنگاهها و کارفرمایان با اعتصابات و اعتراضات کارگری ایجاد گردید و لستر تارو "تامین اجتماعی را نتیجه به سر عقل آمدن نظام سرمایه داری" قلمداد نموده است.
در فرایند رشد، توسعه و پیشرفت عموم کشورها از جمله ایران نیز غالباً نگاه تک ساحتی به توسعه باعث گردیده است که "وجه اقتصادی" دولت و حاکمیت در اولویت و مرکز توجه قرار گیرد و سایر وجوه و ابعاد توسعه نظیر فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، زیست محیطی و... بویژه "وجه اجتماعی" مغفول واقع شود و یا در محاق رویکردهای غالب اقتصادی قرار گیرد و حتی اگر در فرایند انشای قوانین و مقررات مربوط به برنامه‏های توسعه، احکام اجتماعی نیز لحاظ گردد بعضاً از سوی مجریان مصادره به مطلوب از قوانین برنامه توسعه صورت می پذیرد و فقط بخشهای اقتصادی، سخت افزاری، عمرانی و کالبدی احکام اجرا می‎شود و احکام اجتماعی که معطوف به ذینفعان (مردم و اقشار و گروههای هدف و غالباً اقشار ضعیف جامعه و ساکنان مناطق دور از مرکز کشور و استان) مغفول واقع می‎شوند و احکام معطوف به دستگاهها و سازمانها بصورت پر رنگ و جدی پیگیری و اجرایی می‎شود و منابع و اعتبارات به سمت دستگاهها، ساختارها و نیروی انسانی دولتی سوق می یابد و سازمان محوری (Agency- centric) جایگزین شهروند محوری (Citizen-centric) می گردد.
در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) نیز وضعیت به همین منوال است و این فناوری ابتدائاً در حوزه های اقتصادی، مالی، پولی و بانکی نشو و نمای بیشتری یافته است تا در حوزه‏های اجتماعی و به همین سبب علیرغم اینکه مدتها است به موضوع فناوری‎های مالی و اقتصادی (فین تک) پرداخته می‎شود ولیکن به فناوری های حوزه اجتماعی و بطور اخص فناوری‏های تامین اجتماعی و بیمه های اجتماعی (سین تک) کمتر توجه می شود.
اگرچه تقدم "فین تک" بر "سین تک" از منظر بنگاههای اقتصادی و صنعت- بازارها باتوجه به رویکرد انتفاعی آنان می‏تواند تا حدودی قابل پذیرش باشد ولی غفلت حاکمیت‎ها و دولتها نسبت به این موضوع (سین تک) قابل پذیرش نیست. و در این میان عدم‎النفع و ضرر و زیان اصلی متوجه عموم مردم و بویژه اقشار فرودست و آسیب پذیر جامعه می شود. به نحوی که حتی بعضاً امکانات و ظرفیت‌های گذشته که از سیستم‎های کاغذی و دستی استفاده می‎شد نیز منسوخ شده و جایگزینی برای آنها در فضای مجازی تعبیه نشده است. بطور مثال شناسنامه بهداشت، شناسنامه کار در گذشته های دور نمایانگر پویایی های بهداشتی و درمانی و شغلی افراد بود ولیکن در حال حاضر این شناسنامه‎ها نه بصورت کاغذی و نه بصورت الکترونیک وجود ندارند در حالی که باتوجه به پیشرفتهای فناورانه دسترسی به این شناسنامه‎های الکترونیک به سرعت و سهولت میسر است. همینطور است درخصوص شناسنامه الکترونیک رفاه و تامین اجتماعی یا شناسنامه اقتصادی و اجتماعی الکترونیک خانوار که می‎توانست و می‌تواند در قالب سامانه، پایگاه اطلاعات و پنجره واحد خدمت در حوزه رفاه و تامین اجتماعی از محل تجمیع و تمرکز اطلاعات مربوط به خدمات امدادی، حمایتی و بیمه ای، یارانه‏های پرداختی، تسهیلات ارزان قیمت اعطایی و... حاصل آید و مبنای شناسایی، احصاء، نیازسنجی و اولویت بندی افراد و خانوارها و بوسیله آزمون وسع (سنجش میزان استطاعت و استحقاق) قرار گیرد.
نتیجه آنکه پلتفرم اقتصادی "فین تک" به سبب اینکه وجه اقتصادی دولت متکفل آن بوده و در امتزاج با منافع و مصالح بخش خصوصی و فعالان بخش های اقتصادی، پولی، بانکی و سرمایه ای بوده است به سرعت شکل گرفته و تکامل یافته است ولیکن پلتفرم اجتماعی "سین تک" یا فناوری های مربوط به تامین اجتماعی و بیمه های اجتماعی جاذبه ای برای بخش خصوصی نداشته و حاکمیتها و دولتها بایستی متکفل ایجاد و توسعه آن می‏گردیدند نیز نسبت به آن غفلت ورزیده اند. این نقیصه حتی مخاطراتی را برای مردم ایجاد می‎نماید بطور مثال اخیراً یکی از مدیران سازمان نظام صنفی رایانه ای اعلام داشته است که از 40 نرم افزار حوزه سلامت فقط 2 نرم‏افزار تائیدیه "افتا" (امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات) دارند؟!
این بدان معناست که 38 نرم افزار حوزه سلامت دارند روزانه اطلاعات شخصی، هویتی، ارتباطی و بویژه بیماری ها و داروهای مصرفی مردم را در یک محیط ناایمن جمع آوری می کنند و چقدر احتمال سوء استفاده از این اطلاعات و با بهره برداری تجاری و انتفاعی از این اطلاعات بالا است و در خوشبینانه ترین حالت، شاید بتوان گفت اطلاعات حاصل از تراکنش و برهم‎کنش ذینفعان خدمات حوزه رفاه و تامین اجتماعی یک حق الناس و اموال عمومی و یا حتی از مصادیق انفال است و نبایستی دسترسی به آنها بتواند برای عده ای منجر به ایجاد رانت و یا امتیاز خاص شود و آنها بتوانند از این اطلاعات برای مقاصد تجاری و بازاریابی استفاده کنند بدون اینکه هزینه آن را بپردازند.
این نکته از آنجا اهمیت می یابد که ذینفعان سامانه‎ها و پایگاههای اطلاعات مرتبط با حوزه رفاه و تامین اجتماعی و قلمروهای  امدادی، حمایتی و بیمه های اجتماعی (نظیر درمان، بازنشستگی و بیکاری) دارای تراکنش مستمر (حداقل هر ماه یکبار) با آنها هستند و این تراکنش ها اجباری است فلذا حجم ثبت اطلاعات و تعامل و تبادل اطلاعات با سامانه ها و اپلیکیشن‏های خدمات رسان در این حوزه با مددجویان، توانخواهان، بیمه‎شدگان، مستمری بگیران، مقرری بگیران و بیماران بسیار بالا و همیشگی است و در نتیجه اطلاعات زیادی در این سامانه ها تجمیع می شود و بایستی از این سرمایه عمومی صیانت کرد و اجازه نداد که از یک طرف اطلاعات تولیدی در یک نهاد یا دستگاه اجرایی با رویکرد بخشی، محبوس گردد و سایر بخش‎های حاکمت به آن دسترسی نداشته باشند و از سوی دیگر نبایستی اجازه داد که از اطلاعات مزبور برای مقاصد و نیات اقتصادی عده‏ای خاص بدون پرداخت اجور مالکانه و یا حق بهره برداری شود و این اندوخته ها و ذخیره های اطلاعات متعلق به همگان است و می توان آنها را در حکم انفال دانست.
همچنین فقدان پلتفرم اجتماعی "سین تک" و عدم وجود یک پایگاه اطلاعات ملی مبتنی بر خانوار که در برگیرنده اطلاعات هویتی (کد ملی)، موقعیتی و مکانی (کد پستی) و حالت شغلی (کد شغلی) باشد که می‎تواند در قالب شناسنامه الکترونیک رفاه و تامین اجتماعی یا شناسنامه اقتصادی اجتماعی الکترونیک خانوار یا حساب الکترونیک خانوار شکل گیرد و نیز فقدان سامانه و پنجره واحد خدمات رفاه و تامین اجتماعی، باعث گردیده است که در موارد زیادی با همپوشانی و برخورداری مضاعف و من غیر حق مواجه باشیم و در نقطه مقابل نیز با کم پوشانی و خلاء پوشش‎ها و حمایت‎ها و خدمات رفاه و تامین اجتماعی در ارتباط با اقشار محروم و فرودست جامعه، محلات حاشیه ای شهرها و مناطق روستایی و عشایری باشیم. نکته مهم تر اینکه عدم وجود پایگاه  اطلاعات رفاه و تامین اجتماعی که از فراگیری و جامعیت لازم برخوردار باشد، باعث گردیده است که جرات و جسارت تصمیم‎گیری برای جراحی‏های اقتصادی و اداری از بین برود در حالی که اگر "سین تک" یا sin tech(social security and social insurance technology) وجود داشت، حاکمیت و دولت می توانست آثار و تبعات مثبت و منفی احتمالی تصمیمات خود را بر آحاد مردم بویژه اقشار فرودست جامعه شناسایی، احصاء، اثر سنجی و تقویم نموده و با دید باز تصمیم بگیرد و همزمان با اتخاذ و اجرای تصمیمات اقتصادی، نسبت به تمهید و تدارک "پیوست تامین اجتماعی" یا بسته‎های سیاستی حمایتی، جبرانی، ترمیمی و صیانتی برای اقشار ضعیف و آسیب پذیر جامعه اقدام نماید.
کما اینکه در حال حاضر بخاطر وجود "فین تک" و "core banking" می توان قبل، حین و بعد از اجرای هر تصمیمی اثرات آنرا مورد پایش و پیمایش قرار داد و با چشمان باز تصمیم گرفت و نیز می توان بر روند فعالیت مجریان، متولیان، ذیمدخلان و ذینفعان نظارت موثر و جدی اعمال نمود.
به همین سبب در سیاستهای کلی تامین اجتماعی که اخیراً ابلاغ گردید پس از بند 1 که به شکل گیری نظام چند لایه تامین اجتماعی پرداخته است، در بند 2 ایجاد سازوکار تنظیم گری و قاعده گذاری و شکل دهی پایگاه اطلاعات ملی تامین اجتماعی مورد توجه واقع شده است و بنظر می رسد وقت آن رسیده است که قبل از هر اقدامی، ابتدا بر تکوین پایگاه اطلاعات ملی تامین اجتماعی در سمت حاکمیت و دولت و شکل دهی پلتفرم اجتماعی "سین تک" (فناوریهای تامین اجتماعی و بیمه‎های اجتماعی) در سمت ذیمدخلان و ذینفعان اقدام نمود تا بتواند مکمل پلتفرم اقتصادی فین تک (fin tech) باشد.

"سین تک" یعنی استفاده از فناوری برای کار آمد تر ساختن خدمات رفاه و تامین اجتماعی، به بیان دیگر از رایانه ها و ابزارهای هوشمند ( نظیر کامپیوتر و تلفن همراه) استفاده می کنیم تا پوشش‎ها و خدمات رفاه و تامین اجتماعی را آسانتر و سریعتر و با صحت و دقت بالا به ذینفعان (نظیر حادثه دیده، مددجو، توانخواه، بیمه شده، بیمه پرداز، مستمری بگیر و مقرری‎بگیر) برسانیم و فرایند ارائه خدمات از سوی ذیمدخلان (دستگاههای اجرایی، سازمانها، صندوقها و موسسات فعال در حوزه های امدادی، حمایتی و بیمه ای) را رصد نموده و بر کار آنها نظارت موثر و جدی اعمال و از حسن جریان امور اطمینان حاصل کنیم.
در این رویکرد اطلاعات ثبتی مبنا و مبتنی بر اسناد و مدارک مثبته و بررسی‎های اجتماع محور میدانی و عملیاتی ملاک عمل قرار می‏گیرد و از سازوکارهای کنترلی خود خدمتی (self service) استفاده می شود و ازطریق بلاکچین منابع و توکنایز کردن خدمات می‎توان از شبکه نظارت همگانی خودکار استفاده نمود و در این رویکرد دیگر "سازمان محوری" یا "دستگاه محوری" ملاک نیست بلکه "خدمت محوری" و "ذینفع محوری" مد نظر قرار می‎گیرد و نهاد تنظیم گر پس از نیازسنجی نسبت به تعیین بسته خدمت اقدام و پس از ارزیابی وسع و اولویت بندی نسبت به تعیین جامعه هدف خدمات و پوشش‎ها و معیارها و شاخصهای احراز شرایط برخورداری مبادرت و آنرا در قالب رویکرد پلتفرمی به یکی از کارگزاران ارائه خدمت احاله و ارجاع می‎دهد و با استفاده از سازوکار بلاکچین و توکنایز کردن، کمیت و کیفیت خدمات رسانی را با مشارکت فعال و موثر ذینفع رصد می نماید.
تنها تفاوت "سین تک" با "فین تک" اینست که در "فین تک" رویکرد غالباً اقتصادی، تجاری و انتفاعی است و محوریت با شرکت ها و کمپانی هایی که با تجاری سازی فناوریها و ابداعات و اختراعات و فراهم ساختن زیر ساختهای نرم افزاری و سخت افزاری لازم فرایند انجام خدمات اقتصادی، مالی، بانکی، پولی و سرمایه ای را تسهیل می کنند ولیکن در "سین تک" محوریت با نهاد رگولاتوری رفاه و تامین اجتماعی است که با بهره گیری از دستگاههای موظف (ظرفیت های حاکمیتی، دولتی، عمومی، عمومی غیر دولتی و…) و ظرفیتهای مردمی (خصوصی، تعاونی، خیریه ها، سمن ها، موقوفات و ...) و بعنوان حلقه واسط و زنجیره وصل آنها عمل نموده و خدمات رسانی به ذینفعان را تدبیر و تمشیت می نماید .
کم کردن هزینه و زمان (فرصت) برای ایجاد امکان استفاده همگانی از خدمات رفاه و تامین اجتماعی، عبور از مرزها و محدودیتهای جغرافیایی و زمانی، ایجاد توانایی ارزیابی مخاطرات و تقویم اثرات احتمالی تصمیمات، تسهیل و تسریع در فرایندهای خدمات رسانی، ایجاد فراگیری پوشش ها و عدالت در دسترسی به خدمات و عدالت در بهره مندی از منابع عمومی، ایجاد زمینه استفاده هوشمند و نظام مند از "فین تک" (fin tech) در فرایند ارائه خدمات رفاه و تامین اجتماعی، ایجاد زمینه بکارگیری هوش مصنوعی، داده کاوی، big data و سایر راهکارهای محاسبات و راهکارهای تحلیلی از دیگر نتایج مثبت شکل‏گیری "سین تک" (sin tech) و استفاده از نوآوری های فناوری جهت افزایش شفافیت، محاسبه پذیری، صرفه‏جویی و بهره‏وری سازوکارهای فعلی رفاه و تامین اجتماعی می باشد. این نکته از آنجا اهمیت می یابد که در نظام چند لایه تامین‎اجتماعی و بویژه در سطوح مازاد و مکمل لایه بیمه های اجتماعی فضای فعالیت کاملاً رقابتی خواهد بود و استفاده از "سین تک" و "فین تک" کاربرد بیشتری خواهد داشت و استارت تاپ ها و مجموعه های دانش بنیان می توانند وارد این عرصه خدمات رسانی شوند و فرایندهای اجرایی آنرا سریعتر و دقیق تر و بخصوص ارزان تر سازند.
از منظر مدل های کسب و کار اگر بخواهیم نگاه کنیم چنانچه "فین تک" را مبتنی بر مدل "B2B2C" که رابطه بین کسب و کار اصلی با کسب و کار واسط و مصرف کننده نهایی و یا اگر دولت الکترونیک، دیجیتال و هوشمند را مبتنی بر "G2B2C" یا "G2G2C" که رابطه بین دولت و دستگاههای اجرایی و کسب و کار ها و شهروندان (Citizen) را تبیین می کند، بدانیم می‎توان "سین تک" را مبتنی بر "R2B/G2C" دانست که R در این مدل همان رگولاتور یا نهاد تنظیم گر رفاه و تامین‎اجتماعی (regulator) خواهد بود. در مدل کسب و کار "R2B2C" نهاد تنظیم گر پس از ارزیابی وسع، نیازسنجی و تعیین بسته خدمت، اولویت بندی و تعیین جامعه هدف، تعیین قواعد، شاخصها و معیارهای احراز شرایط دریافت خدمات یا پوشش های امدادی، حمایتی و بیمه‎ای و تعیین سهم دولت در تامین مالی، ارائه خدمت را به یک مجری یا کارگزاری ارائه خدمات و پوشش های تامین اجتماعی یعنی به عنصر "B" کسب و کار (Business) یا عنصر "G" یعنی دستگاه اجرایی موظف(Goverment) یا یک ظرفیت مردمی احاله و ارجاع می دهد و این مجری یا کارگزار که در اتصال با ذینفع (حادثه‏دیده، مددجو ، توانخواه، بیمه شده و مستمری بگیر)عنصر "C" یا مصرف کننده (Consumer) می باشد، خدمت را به وی ارائه و اطلاعات مربوط به رسید – تحویل پول یا کالا یا خدمت و تائید و تصدیق دریافت پول یا کالا یا خدمت بصورت خودکار و هوشمند به پایگاه اطلاعات ملی تامین‏اجتماعی ارسال و در شناسنامه الکترونیک فرد یا خانوار مربوطه ثبت و ضبط می گردد.
در چنین حالتی ضمن اینکه با شکل گیری "سین تک" (Sin tech) ابزار لازم برای تحقق حکمرانی مطلوب تامین اجتماعی فراهم آمده است، بهبود تجربه ذینفع در فرایند اخذ خدمت، امکان مدیریت و مونیتورینگ خدمات بر روی یک پلتفرم یگانه و زمینه استفاده از فناوریهای نوین نظیر آپ‎های موبایلی، شبکه های اجتماعی، ارتباط حوزه نزدیک یا NFC (near field communication)، اینترنت اشیاء یا IOT (internet of things)، بلاکچین (Blockchain) و توکنایز کردن (Tokenization) خدمات رفاه و تامین اجتماعی فراهم می شود . با این تفاوت که "فین تک" پول محور است ولی"سین تک"، انسان محور است.
 
علی حیدری
عضو و نائب رئیس هیات مدیره
سازمان تامین اجتماعی