نگاه

مسائل و مشکلات زیادی مبتلابه سازمان تامین اجتماعی است که ماحصل چند دهه فعالیت آن و فعل وها و ترک فعل های متولیان وقت بوده است و اگر چه راهکارهای برون رفت از آنها هم بر روی کاغذ وجود دارد ولیکن برای طرح ریزی و اجرای این راه حل ها سازمان نیاز به زمان دارد و چه بسا بسیاری از راهکارهای کارشناسی موجود در جغرافیای زمانی و مکانی موجود به ضد خود تبدیل شوند چرا که جامعه مخاطب و ذینفعان کشش و پذیرش آن را ندارند و مقدمات آن از سوی ذیمدخلان و ذیربطان بویژه دولت و حاکمیت فراهم نشده است و سازمان نیز برای انجام آنها از اختیارات لازم و کافی برخوردار نیست و یک اجماع ملی در سطح نخبگانی و در سطح قوای سه گانه در این زمینه حاصل نیامده است .بطور مثال در ذیل به برخی از مسائل و راهکارهای مربوطه اشاره می شود :
مساله - نازل بودن شآن و جایگاه سازمان تامین اجتماعی علیرغم گستره وسیع جمعیتی و زمانی خدمت گیرندگان.یک سازمان غیرحاکمیتی که متولی بخشی از وظایف دولت و امور حاکمیتی(کالای عمومی)است و باید مثل رئیس صدا و سیما و شهردار تهران در دولت حضور می یافت ودر گذشته مدیرعامل و اعضای هیات مدیره آن با مصوبه هیات وزیران منصوب می شدند.
راه حل - برگشت به اساسنامه سال 1358مصوب شورای انقلاب و یا سازوکاری مشابه آن بر اساس سه جانبه گرایی واقعی و اصول حکمرانی مطلوب
مساله - اساسنامه غیرقانونی و مغایر با قوانین و مقررات موضوعه و دارای عدم انسجام و انتظام در بین ارکان عالی و عدم تناسب بین اختیار و مسئولیت ارکان عالی،فقدان شخصیت مستقل حقوقی و استقلال مالی و اداری وعدم رعایت سه جانبه گرایی واقعی وفقدان تشکل های مستقل و حرفه ای و صنفی واقعی
راه حل - برگشت به اساسنامه سال1358مصوب شورای انقلاب و یا سازوکاری مشابه آن بر اساس سه جانبه گرایی واقعی و اصول حکمرانی مطلوب
مساله - فقدان زیرساختها و پیشنیازهای ملی نظیر نظام چندلایه تامین اجتماعی وعدم لایه بندی و سطح بندی خدمات و پوشش ها،فقدان نهاد یا سازوکار رگولاتوری مستقل ، فرابخشی ، حرفه ای و تخصصی،فقدان سامانه ،پایگاه اطلاعات و پنجره واحد و پرونده الکترونیک رفاه و تامین اجتماعی براساس اطلاعات ثبتی مبنا و عدم آزمون وسع
راه حل - اجرای بندهای 1،2و5سیاستهای کلی تامین اجتماعی
مساله - وضعیت نامساعد متغیرهای اقتصادی نظیر نرخ پائین رشد اقتصادی ،نرخ پائین مشارکت اقتصادی،کوچک شدن کیک اقتصاد و بودجه کل کشور و بودجه عمومی دولت،یک دهه توقف تولید و انباشت سرمایه حتی در حد پوشش استهلاک و گسترش فقر
راه حل - اجرای بندهای 6 و9 و اجزاء5و6بند 5سیاستهای کلی تامین اجتماعی
مساله – وضعیت نامساعد متغیرهای فرهنگی،اجتماعی و جمعیتی نظیرسالمندی جمعیت وافزایش امیدبه زندگی،بالارفتن سن ازدواج،مهاجرت نیروهای ماهر و تحصیلکرده،حجم بالای نیروی کار غیرمجاز خارجی،اشتغال مجدد بازنشستگان ومیل پائین به کار و تلاش،افزایش آسیب های اجتماعی
راه حل - اجرای بندهای 4،7و8و اجزاء2و3بند5سیاستهای کلی تامین اجتماعی
مساله - حجم بالای اقتصاد پنهان ، سیاه ، زیر زمینی وغیر رسمی در کشور و بسط و تعمیق فرارهای بیمه ای قشری،بنگاهی ،تعدادی و ریالی
راه حل - به روز رسانی ساختارها ، سازوکارها و ابزارهای رصد فعالیتهای مشمول قانون کار و تامین اجتماعی ، جلوگیری از فرار بیمه ای و شناسایی و وصول حق بیمه
مساله - تغییر و تحولات بازار کار و رواج قراردادهای موقث ،اشکال جدید کارسپاری و کارپذیری در کسب و کارها، رواج قطعه کاری و تولید ماژولار (تولید انبوه در کلبه یا تولید بدون کارخانه)عدم اجرای دقیق قانون کار ،تحمیل مشکلات بازار کار و ضعف در تنظیم روابط کار به سازمان،اشکال نوین و نوظهور کسب و کار نظیر اقتصاد اشتراکی و پلتفرمی و...
راه حل - شکل دهی تامین اجتماعی هوشمند و پلتفرمی و به روز رسانی ساختارها و سازوکار های بیمه ای
مساله - قدمت قوانین و مقررات نظیر تامین اجتماعی ،کار،بیمه بیکاری و تجارت،تصویب قوانین وصله پینه ای و تغییر قانون تامین اجتماعی در جوف قوانین عادی و ادواری(برنامه توسعه و بودجه)،تحمیل سرریزهای حمایتی و مداخلات غیر بمیه بدون تامین و تضمین بار مالی تعهدی و بین نسلی
راه حل - اجرای بندهای 2،3،4و5سیاستهای کلی تامین اجتماعی ویا تهیه و تدوین قانون جدید تامین اجتماعی بر اساس گفتمان سه جانبه
مساله - منسوخ شدن ساختار و تشکیلات و عدم روزآمدسازی آن و عدم سازگاری آن با شرایط و مقتضیات روز کشور و سازمان وعدم تناسب ساختار بخش پشتیبانی با بخش های موضوعی وتخصصی(بیمه ،درمان و...)
راه حل - باز آرایی ساختار سازمان وایجاد سه موسسه تحت عناوین زیر و چابک سازی ساختارهای ستادی و استانی و شرکت های ماموریتی و تکلیفی :
موسسه خدمات درمانی تامین اجتماعی(تفکیک سهم درمان و تجمیع کلیه مراکز درمانی شرکتی و ملکی و معاونت و مدیریتهای درمان استانها)
موسسه اقتصادی تامین اجتماعی(تجمیع کلیه بخشهای سرمایه پذیر و بخشهای مرتبط ستادی نظیر معاونت اقتصادی و سرمایه گذاری)
موسسه مشاوره و خدمات مدیریت تامین اجتماعی(تجمیع کلیه شرکتها و موسسات ماموریتی و تکلیفی)
مساله - قدمت سازوکارها و فرایند های ارائه خدمت و عدم کارآمدی (کارایی ،اثربخشی و بهره وری)فعالیتها
راه حل - ایجاد معاونت طرح وبرنامه و فناوری و تمرکز بر بازمهندسی فرایندها و بهبود روشها در یک ساحت فرابخشی
مساله - فقر نظری و یاس عملی ونازل بودن سطح آگاهیها و دانش بیمه ای در بین مردم وبویژه ذیمدخلان ،ذیربطان و ذینفعان سازمان به سبب فقدان رشته تحصیلی تامین اجتماعی یا بیمه های اجتماعی در دانشگاهها و عدم حرفه ای شدن و تخصصی شدن فعالیتها بویژه در بخش بیمه ای
راه حل - ایجاد رشته مدیریت تامین اجتماعی یا مدیریت بیمه های اجتماعی در دانشگاه ها و نیز شکل دهی سازمان یاد گیرنده
مساله - دیرگامی در هوشمند سازی و دیجیتالی شدن با رویکرد پلتفرمی
راه حل - ایجاد معاونت طرح وتوسعه وفناوری یا معاونت طرح وبرنامه وفناوری و یا تکوین شرکت دوم در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات بعنوان عامل چهارم برای برون سپاری ماژولار در چارچوب معماری کلان و یکپارچه
مساله - عدم لینک برخط و هوشمند و سیستمی بین بخشهای موضوعی و تخصصی(بیمه و درمان)با سیستمهای مالی و بودجه
راه حل - احاله کار به یک حوزه فرابخشی با ایجاد معاونت طرح وتوسعه وفناوری یا معاونت طرح وبرنامه وفناوری و یا تاسیس شرکت دوم فناوری اطلاعات و ارتباطات برای طراحی سیستم هوشمند، پلتفرمی نوین
مساله - عدم رعایت اصول، قواعد و محاسبات بیمه ای و عدم بکارگیری سیستم ها و مدلهای نوین تصمیم سازی، تصمیم گیری، اجرایی و نظارتی مانند داده کاوی، هوش مصنوعی،آینده پژوهی و سیاست پژوهی و تحلیل داینامیک
راه حل - ایجاد یک مجموعه فرابخشی ، حرفه ای و تخصصی در حوزه آمار ، اطلاعات ، داده ها و راهکارهای تحلیلی و سیستم های کمکی تصمیم گیری
مساله - طرز تلقی غلط نسبت به شستا و حوزه اقتصادی ،سرمایه گذاری و شرکت داری سازمان و القای پولداری سازمان و نیز دست اندازی و مداخلات مغایر با اصول حکرانی مطلوب و حاکمیت شرکتی
راه حل - اجرای بند 3 سیاستهای کلی تامین اجتماعی و نیزایجاد موسسه اقتصادی تامین اجتماعی و تجمیع کلیه سهام و داراِئی های تجاری سازمان در ذیل آن و بهینه سازی پرتفوی سازمان براساس اصول حاکم بر سرمایه گذاری بیمه گران اجتماعی و حاکمیت شرکتی و حکمرانی مطلوب
مساله - عدم روزآمدسازی دانش ومهارت ها در بخش بیمه ای و تصلب بیش از حد و عدم سازگار سازی رویکردها ، سازوکارها و فرایندها با شرائط و اقتضائات روز بخشهای اقتصادیف ، اجتماعی و فرهنگی جامعه
راه حل - تغییر نگرش، منش ،روش و کنشگری در بخش بیمه ای و بازمهندسی فرایندها
مساله - ضعف مفرط در بخشهای جذب و نگهداشت(امنیت شغلی و نظام پرداخت) نیروهای بالینی بخش درمان و متورم بودن بخش پشتیبانی درمان و افزایش سرسام آور هزینه های درمان و مهاجرت پزشکان و پرستاران به سایر بخشها یا خارج از کشور و عدم امکان اعمال مدیریت و نظارت بر منابع بخش درمان
راه حل - ایجاد موسسه خدمات درمانی تامین اجتماعی با تجمیع معاونت و مدیریتهای درمان و بیمارستانهای شرکتی و ملکی در قالب اقطاب درمانی و یا واحدهای تابعه موسسه مزبور
مساله - نظام یارانه پردازی ناصحیح و غیر هوشمند و غیر هدفمند و بدون آزمون وسع(سنجش میزان استطاعت و استحقاق)که تضعیف کننده فرهنگ کار و تلاش وبیمه پردازی است
راه حل - اجرای بندهای 1،2،4،5وبوِیژه6سیاستهای کلی تامین اجتماعی
مساله - تولید و انباشت رو به تزاید بدهی های بیمه ای دولت به سازمان و کاهش شدید ارزش واقعی آن ونیز عدم پرداخت به موقع حق بیمه های جاری تعهد شده از سوی دولت که منجر به کسری نقدینگی و تحمیل هزینه تامین مالی برای سازمان شده است
راه حل - اجرای بند 4 سیاستهای کلی تامین اجتماعی و بازپرداخت مطالبات بیمه ای جاری و معوقه سازمان تایمن اجتماعی از دولت
مساله - محرومیت شدید بیمه شدگان و مستمری بگیران سازمان تامین اجتماعی از منابع عمومی(نفت ، مالیات و انفال)و عدم بهره مندی عادلانه از منابع عمومی و بودجه دولت
راه حل - مطالبه گری ،جریان سازی و گفتمان سازی در نخبگانی و رسانه ای و رایزنی با تشکلهای مربوط به شرکای اجتماعی
مساله - کاهش نسبت وابستگی یا ضریب پشتیبانی و عدم تنظیم ورودی ها و خروجی ها و بر هم خوردن تعادل منابع و مصارف و ناپایداری مالی و ناترازی نقدی ، جاری و تعهدی
راه حل - پذیرش اقشار باقیمانده مردم که فاقد پوشش بیمه اجتماعی هستند حتی با فرض تقبل حق بیمه بصورت آتی از سوی دولت برای جلوگیری از ظهور رقبا که همگی در آینده ریسکهای خود را به سازمان تحمیل خواهند نمود.تعمیم پوشش اجباری بیمه اجتماعی به تمامی نیروهای کار خارجی و اجرای دیپلماسی اجتماعی
مساله - اعمال رویه های دولتی و حاکمیتی توسط سازمان بجای دستگاههای اجرای موظف و متولی و جهت یابی نارضایتی ها به سمت سازمان مثلا لزوم برخوداری از پایانکار و جواز کسب برای شمول بیمه و نظایر آن
راه حل - حرکت به سمت سیالیت و انعطاف پذیری نظامات بیمه ای نظیر ورودی متفاوت،خروجی متفاوت و قراردادی شدن مراودات با بیمه شدگان وکارفرمایان فارغ از مناسبات حکومتی و دولتی(مشروط و مقید سازی مراودات به قراردادهای فیمابینی)
مساله - قطعی شدن ریسکها و سمت یابی ریسکهای گزینشی و انتخابی به طرف سازمان و طولانی شدن دوره برخورداری از مستمری با توجه به بازنشستگی های زودرس و افزایش امید به زندگی و قوانین و مقررات مغایر با اصول و وقواعد بیمه ای وتغییرات مربوط به نحوه برخورداری از بازماندگان از مستمری ها
راه حل - اعمال اصلاحات بیمه ای برای بیمه شدگان جدید در قالب قراردادها یا بیمه نامه های اجتماعی فیمابینی

نتیجه آنکه:
باتوجه عدم فراهم سازی زیرساختها و پیشنیازهای ملی از سوی دولت و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
با امعان نظر به اقتصاد سیاسی و شرایط و اقتضائات سیاسی،فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی حاکم برکشور و
با عنایت به حساسیت های موجود و اینکه سازمان در انجام بخش زیادی از اقدامات اصلاحی و مداخلات توسعه ای مبسوط الید نیست
من حیث المجموع در حال حاضر و در کوتاه مدت امکان اعمال اصلاحات پارامتریک(افزایش نرخ حق بیمه یا افزایش سن و سابقه و کاهش پوشش بیمه ای اقشار،کاهش بازنشستگی های زود رس)، فشار بیشتر به کارفرمایان و پیمانکاران برای وصول حق بیمه بیشتر،تحدید خدمات و مزایای بیمه شدگان و مستمری بگیران،افزایش ظرفیت بیمه ای وبسط و تعمیم وسیع بازرسی های کارگاهی و دفاتر قانونی به حوزه های حاکمیتی،نهادی ، دولتی و عمومی ، ادغام ویا تجمیع صندوقها و...نیست و تنها راه ممکن و میسور و کم هزینه ترین مسیر، بهبود نسبت وابستگی از طریق پذیرش اقشار ایرانی و خارجی فاقد پوشش بیمه ای در قالب صندوقها و حسابهای مجزا و منفک و یا متقاعد کردن دولت به تادیه یکجای بدهیهای سنواتی معوقه خود به سازمان ویا پذیرفتن دولت به اینکه حق بیمه های جاری خود را ماهانه و نقدا بپردازد.
ویا اینکه باید منتظر ماند تا دولت نسبت به ایجاد نظام جامع، فراگیر وچندلایه تامین اجتماعی(بندهای 1و 5سیاستهای کلی تامین اجتماعی )یا همان نظام تامین اجتماعی برای همگان(مقدمه سیاستهای کلی تامین اجتماعی) و اقدام نماید تا اگر در اثر اصلاحات بیمه افرادی خارج از پوشش قرار گرفتند ویا دریافتی آنها کاهش یافت از حداقل های مربوطه توسط نظام های حمایتی و امدادی برخوردار باشند.
علی حیدری
کارشناس رفاه و تامین اجتماعی